PCOS – kiedy hormony wychodzą z równowagi

 

PCOS to jedno z najczęściej występujących zaburzeń hormonalnych u kobiet. Może wpływać nie tylko na płodność, ale też na wygląd, samopoczucie i zdrowie metaboliczne. Choć objawy bywają różne, wspólnym mianownikiem jest jedno – utrata hormonalnej równowagi.
Czym dokładnie jest PCOS, skąd się bierze i jak można z nim żyć?

 

CO TO JEST PCOS?

Zespół policystycznych jajników (ang. Polycystic Ovary Syndrome) to zaburzenie hormonalne i metaboliczne, które dotyczy nawet 10% kobiet w wieku rozrodczym. To nie pojedyncza choroba, ale zespół objawów – różne kobiety mogą doświadczać innych dolegliwości. Jedna będzie zmagać się z trądzikiem i nieregularnymi miesiączkami, inna z trudnościami w zajściu w ciążę czy nadmiernym owłosieniem.

 

SKĄD SIĘ BIERZE PCOS?

Nie ma jednej przyczyny PCOS. Lekarze i naukowcy są zgodni: choroba rozwija się w wyniku współdziałania genów, hormonów i stylu życia.

1. Geny mają znaczenie

PCOS często „chodzi w rodzinie”. Jeśli mama lub siostra miała PCOS, ryzyko u danej kobiety rośnie nawet pięciokrotnie.
Zidentyfikowano wiele genów związanych z pracą hormonów płciowych, insuliny i dojrzewaniem komórek jajowych. Nie ma jednak jednego „genu PCOS” – choroba ma charakter wieloczynnikowy.

2. Hormony wymykają się spod kontroli

U zdrowej kobiety przysadka mózgowa wydziela dwa hormony sterujące jajnikami:

  • FSH – pomaga dojrzewać komórkom jajowym,
  • LH – wywołuje owulację.

W PCOS proporcje te są zaburzone – za dużo LH, za mało FSH. Jajniki zamiast wypuścić jedną dojrzałą komórkę, zatrzymują wiele małych pęcherzyków.
Jednocześnie produkują zbyt dużo androgenów, czyli hormonów typowo męskich (np. testosteronu). To właśnie ich nadmiar powoduje trądzik, przetłuszczanie skóry czy nadmierne owłosienie.

3. Insulinooporność – ukryty motor PCOS

U większości kobiet z PCOS występuje insulinooporność – stan, w którym komórki gorzej reagują na insulinę. Organizm, próbując to zrekompensować, wytwarza jej więcej.
Nadmiar insuliny z kolei pobudza jajniki do produkcji androgenów i nasila objawy PCOS.
Tak powstaje błędne koło: więcej insuliny → więcej androgenów → mniej owulacji → jeszcze więcej insuliny.

4. Styl życia i środowisko

Dieta bogata w cukry proste, brak ruchu, stres czy niedobór snu mogą potęgować objawy.
Badania sugerują także, że ekspozycja płodu na wysoki poziom androgenów w łonie matki może zwiększać ryzyko wystąpienia PCOS w dorosłym życiu.

 

 

JAKIE SĄ OBJAWY PCOS?

Objawy PCOS są bardzo zróżnicowane – dlatego często diagnoza zajmuje lata. Najczęstsze symptomy to:

1. Nieregularne miesiączki

Cykle są długie (ponad 35 dni), nieregularne lub krwawienia w ogóle się nie pojawiają. Brak owulacji oznacza również trudności z zajściem w ciążę.

2. Nadmiar androgenów

Wysoki poziom hormonów męskich może powodować:

  • trądzik i przetłuszczanie się skóry,
  • nadmierne owłosienie (np. na twarzy, brzuchu, plecach),
  • przerzedzenie włosów na głowie.

Objawy te są nie tylko problemem estetycznym – często prowadzą do obniżonego nastroju i kompleksów.

3. Problemy metaboliczne

Wiele kobiet z PCOS ma nadwagę lub otyłość, szczególnie w okolicach brzucha.
Towarzyszy temu często insulinooporność, wysoki poziom cholesterolu i podwyższone ciśnienie krwi. Długofalowo zwiększa to ryzyko cukrzycy typu 2 i chorób serca.

 

JAK DIAGNOZUJE SIĘ PCOS?

Nie istnieje jedno „testowe” badanie na PCOS. Lekarze stosują tzw. kryteria rotterdamskie, które mówią, że PCOS można rozpoznać, jeśli występują co najmniej dwa z trzech objawów:

  1. Nieregularne lub brak owulacji,
  2. Oznaki nadmiaru androgenów (np. trądzik, hirsutyzm),
  3. Policystyczna budowa jajników w badaniu USG.

Badania pomocnicze:

  • oznaczenie poziomu hormonów: LH, FSH, testosteronu, SHBG, prolaktyny,
  • test tolerancji glukozy (OGTT) i poziom insuliny,
  • USG przezpochwowe, które pokazuje wiele drobnych pęcherzyków w jajnikach.

Lekarz musi też wykluczyć inne schorzenia, np. choroby tarczycy czy zespół Cushinga.

 

 

LECZENIE PCOS – KROK PO KROKU

Nie ma jednego leku, który „usuwa” PCOS. Leczenie skupia się na łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom.

1. Styl życia to podstawa

Najważniejszym elementem terapii jest zmiana diety i regularna aktywność fizyczna.
Już 5–10% redukcji masy ciała może przywrócić owulację i poprawić wyniki hormonalne.
Dieta powinna być oparta na produktach o niskim indeksie glikemicznym – warzywach, produktach pełnoziarnistych, zdrowych tłuszczach i źródłach białka.

2. Leczenie farmakologiczne

  • Antykoncepcja hormonalna – reguluje cykl, obniża poziom androgenów, poprawia stan skóry.
  • Metformina – lek stosowany w insulinooporności, który wspiera gospodarkę cukrową i może sprzyjać owulacji.
  • Leki antyandrogenowe – np. spironolakton – pomagają w walce z hirsutyzmem i trądzikiem.
  • Dla kobiet planujących ciążę stosuje się leki stymulujące owulację (letrozol, klomifen).

3. Opieka i profilaktyka

PCOS wymaga regularnych kontroli – poziomu cukru, lipidów, ciśnienia tętniczego i masy ciała.
Ważne jest też wsparcie psychologiczne – objawy PCOS, zwłaszcza te widoczne na zewnątrz, mogą negatywnie wpływać na samoocenę i relacje społeczne.

 

CO NOWEGO W BADANIACH NAD PCOS?

W ostatnich latach naukowcy badają wpływ mikrobioty jelitowej, epigenetyki i suplementacji mio-inozytolu, D-chiro-inozytolu oraz witaminy D na łagodzenie objawów PCOS.
Nowe kierunki terapii mają na celu spersonalizowane leczenie – dopasowane do indywidualnego profilu hormonalnego i metabolicznego każdej kobiety.

 

PCOS TO NIE WYROK

Choć PCOS to zaburzenie przewlekłe, można z nim dobrze funkcjonować.
Świadome podejście do diety, aktywności fizycznej i leczenia pozwala przywrócić równowagę hormonalną i znacząco poprawić jakość życia. Wczesna diagnoza i współpraca z lekarzem to klucz do sukcesu – bo im wcześniej zrozumiemy swój organizm, tym lepiej możemy o niego zadbać.

 

 

Uwaga,
informacje zawarte w tym artykule mają charakter ogólny i edukacyjny. Nie stanowią one porady medycznej i nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub innym specjalistą medycznym. W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących stanu zdrowia, zawsze należy skonsultować się z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.