IBS, czyli syndrom jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS) to schorzenie, które staje się coraz bardziej powszechne w różnych grupach wiekowych. Stanowi jeden z najczęstszych problemów dotyczących układu pokarmowego. Rozpoznaje się go u około 10-15% ludności na całym świecie, co oznacza, że co siódma osoba może być dotknięta tym schorzeniem.
 

Zespół jelita drażliwego, znany także jako IBS (Irritable Bowel Syndrome), to przewlekłe schorzenie dotyczące jelita cienkiego i grubego, objawiające się bólem brzucha oraz nieregularnościami w wypróżnianiu, takimi jak biegunki lub zaparcia, które mogą występować naprzemiennie. Istotne jest to, że te objawy nie są spowodowane infekcjami, stanami zapalnymi ani innymi patologiami, które można by zdiagnozować poprzez badania diagnostyczne oceniające stan jelita.

 

PRZYCZYNY POWSTAWANIA ZESPOŁU JELITA DRAŻLIWEGO

Zespół jelita drażliwego jest klasyfikowany jako zaburzenie regulacji osi mózg-jelito,  charakteryzujące się objawami pochodzącymi głównie z układu pokarmowego. Mechanizm powstawania tej choroby nadal pozostaje nie do końca wyjaśniony. Istnieje jednak grupa czynników, które mogą przynajmniej częściowo odpowiadać za jego objawy.

Do głównych przyczyn IBS należą:

  • uwarunkowania genetyczne
  • zaburzenia mikrobioty jelitowej - osoby z IBS często doświadczają dysbiozy, czyli nieprawidłowego składu bakterii w jelitach. to z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia zespołu rozrostu bakteryjnego w jelitach cienkich, co objawia się między innymi wzdęciami
  • aktywacja układu odpornościowego jelita - zmiany w przepuszczalności jelitowej i reakcje układu odpornościowego mogą być spowodowane dysbiozą, czynnikami dietetycznymi lub stresem
  • zaburzenia w ruchach perystaltycznych jelit oraz ich funkcji wydzielniczych - które regulują wydzielanie hormonów biorących udział w trawieniu i przyswajaniu składników odżywczych, a także wpływają na apetyt
  • infekcje żołądkowo-jelitowe - infekcje wywołane przez różne patogeny mogą prowadzić do zaburzeń czucia w jelitach, co może przyczynić się do rozwoju IBS
  • stan zapalny - u niektórych pacjentów IBS może być spowodowany przewlekłym stanem zapalnym jelit, zwłaszcza po okresie infekcji
  • nadwrażliwość trzewna - zaburzenia w reakcji okrężnicy na różne bodźce, takie jak stres czy spożywanie posiłków
  • czynniki psychologiczne - silny stres, traumatyczne przeżycia oraz zaburzenia psychiczne, takie jak depresja czy lęki, mogą odgrywać rolę w wywoływaniu objawów IBS
  • czynniki dietetyczne - niektóre składniki diety, zwłaszcza te bogate w łatwo fermentujące węglowodany, mogą wpływać na nasilenie objawów IBS

Rola mózgu w IBS nie jest jeszcze w pełni zrozumiała. Najnowsze badania wskazują na zmiany w aktywności obszarów kory mózgowej odpowiedzialnych za odczuwanie bólu. Dodatkowo, u większości pacjentów (70-90%) obserwuje się zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia osobowości, lęki czy depresja.

 

OBJAWY ZESPOŁU JELITA DRAŻLIWEGO

Objawy związane z zespołem jelita drażliwego są zróżnicowane i zależą od konkretnego przebiegu choroby. Pacjenci mogą zmagać się zarówno z nawracającymi i uporczywymi biegunkami, jak i zaparciami, a także doświadczać objawów, które zmieniają się w czasie. Ważne jest zaznaczyć, że ostatnie wytyczne nie podkreślają ustępowania lub zmniejszania się objawów po defekacji. Obecnie uznaje się, że dolegliwości bólowe brzucha mogą być związane z defekacją, a nawet się nasilać po wypróżnieniu u niektórych osób. Niemniej jednak, niezmiennie charakterystycznym objawem IBS jest ból brzucha, często o charakterze silnego, skurczowego, lokalizowanego w okolicach lewego podbrzusza.

Inne często towarzyszące objawy zespołu jelita drażliwego obejmują:

  • dyskomfort w okolicy podbrzusza - pacjenci mogą odczuwać ogólny dyskomfort w dolnej części brzucha
  • uczucie wzdęcia - wzdęcia są powszechne u osób z IBS i mogą powodować uczucie napięcia i dyskomfortu
  • uczucie parcia w odbycie - pacjenci mogą doświadczać nagłego parcia na wypróżnienie lub uczucia niepełnego wypróżnienia nawet po oddaniu stolca
  • zmiana uformowania stolca - stolec może mieć różne kształty i konsystencje, co jest częstym objawem zespołu jelita drażliwego
  • obecność śluzu w stolcu - w niektórych przypadkach pacjenci mogą zauważyć obecność śluzu w stolcu, co może być związane z ibs 

Dodatkowo, objawy zespołu jelita drażliwego mogą być często współistniejące z objawami refluksu żołądkowo-przełykowego, nietolerancji laktozy lub zespołu rozrostu bakteryjnego SIBO.

 

JAK ZDIAGNOZOWAĆ I JAK LECZYĆ ZESPÓŁ JELITA DRAŻLIWEGO?

Diagnoza zespołu jelita drażliwego (IBS) opiera się głównie na wykluczeniu innych chorób oraz ocenie charakterystycznych objawów klinicznych. Proces diagnozy jest zazwyczaj czasochłonny i wymaga współpracy między pacjentem, a lekarzem.

W przypadku podejrzenia zespołu jelita drażliwego, lekarz może zalecić wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych, takich jak:

  • Badanie morfologii krwi
  • Badanie CRP (C-reaktywnego białka)
  • Badanie kału pod kątem obecności kalprotektyny, laktoferyny lub innych nieprawidłowości
  • Badanie poziomów hormonów tarczycy
  • Testy serologiczne w kierunku celiakii, obejmujące przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej IgA i IgA całkowite (zwłaszcza w przypadku objawów z dominującą biegunką lub mieszanych)
  • Testy oddechowe w celu wykrycia zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), szczególnie jeśli występują biegunki i wzdęcia
  • Test tolerancji laktozy lub próba stosowania diety bezlaktozowej przez okres dwóch tygodni
  • Kolonoskopia, szczególnie w przypadku osób po 45. roku życia lub gdy istnieje historia raka jelita grubego w rodzinie

Dodatkowo, w niektórych sytuacjach konieczne może być także:

  • Badanie parazytologiczne i posiew kału, zwłaszcza przy objawach z dominującą biegunką
  • Badanie poziomu tyreotropiny (TSH) w przypadkach uzasadnionych klinicznie
  • Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej
  • Badanie ginekologiczne u kobiet
  • Gastroskopia, szczególnie przy podejrzeniu celiakii na podstawie wyników testów serologicznych
  • Pasaż jelita cienkiego

Ponieważ przyczyny zespołu jelita drażliwego nadal pozostają niejasne, nie opracowano jeszcze sprecyzowanych wytycznych dotyczących jego leczenia. Niemniej jednak zaobserwowano, że zmiany w stylu życia mogą przynosić korzyści. Obejmują one zwiększoną aktywność fizyczną, dbanie o jakość snu oraz redukcję poziomu stresu. Ponadto, ze względu na udział zaburzeń w florze jelitowej, przeprowadzano próby leczenia przy użyciu probiotyków. Najczęściej stosowane były szczepy Lactobacillus plantarum 299v, Saccharomyces boulardii oraz Bifidobacterium infantis. Wyniki badań wykazały, że u większości pacjentów objawy, takie jak bóle brzucha czy wzdęcia, uległy złagodzeniu. W niektórych przypadkach IBS korzystne efekty przynosiły również inne metody, takie jak stosowanie mięty pieprzowej, leków rozkurczowych, inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny, ryfaksyminy oraz, w przypadku biegunkowych objawów, loperamidu.

 

DIETA W LECZENIU ZESPOŁU JELITA DRAZLIWEGO

W leczeniu zespołu jelita drażliwego istotną rolę odgrywa odpowiednia dieta. Około 2/3 osób cierpiących na to schorzenie zauważa, że objawy są często powiązane z konkretnymi pokarmami. Ważne jest regularne spożywanie posiłków, bez pośpiechu. Zaleca się unikanie potraw zawierających dużo węglowodanów, które mogą nie być dobrze tolerowane przez przewód pokarmowy, produktów mogących powodować wzdęcia, takich jak fasola, kapusta, kalafior i brukselka, oraz pikantnych przypraw. Istotne może być również ograniczenie spożycia kawy i alkoholu.

Wprowadzenie pewnych diet i modyfikacji żywieniowych mogą korzystnie wpływać na przebieg zespołu jelita drażliwego:

  1. Dieta bogata w błonnik rozpuszczalny, który znajduje się między innymi w świeżych warzywach i owocach, nasionach babki płesznik, babki lancetowatej i babki jajowatej, otrębach owsianych, jęczmieniu oraz fasoli. Jednak należy unikać błonnika nierozpuszczalnego, który może nasilać dolegliwości bólowe i wzdęcia.
  2. Dieta o niskiej zawartości składników FODMAP, czyli fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli, które mogą negatywnie wpływać na przebieg zespołu jelita drażliwego. W pierwszym etapie tej diety należy wyeliminować z jadłospisu produkty bogate w FODMAP przez 4-6 tygodni. Jeśli objawy ustąpią, w kolejnym etapie stopniowo wprowadza się produkty zawierające poszczególne FODMAP, aby zidentyfikować te, które wywołują objawy. Na podstawie tych informacji opracowuje się zindywidualizowaną dietę na dłuższy okres.
  3. Dieta bezglutenowa może być korzystna u osób z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten, jednak konieczne jest wykluczenie celiakii przez lekarza przed wprowadzeniem takiej diety.

Zespół jelita drażliwego to schorzenie przewlekłe, charakteryzujące się nawracającymi objawami, ale ma łagodny przebieg i nie prowadzi do poważnych powikłań ani wyniszczenia organizmu. Kluczową rolę w jego leczeniu odgrywa współpraca między pacjentem a lekarzem, która pozwala na budowanie zaufania i akceptację okresowych zmian zdrowotnych.