Skręcenie stawu – patofizjologia, diagnostyka i leczenie urazów więzadłowych narządu ruchu

 

Zgodnie z definicja skręcenie stawu (łac. distorsio articulationis) to uraz tkanek miękkich otaczających staw, spowodowany gwałtownym ruchem przekraczającym fizjologiczny zakres ruchu w danej osi. W wyniku tego dochodzi do nadmiernego rozciągnięcia, naderwania lub całkowitego rozerwania struktur więzadłowych. Skręcenia są powszechne zarówno w populacji ogólnej, jak i wśród sportowców, i niestety stanowią istotny problem kliniczny z uwagi na ryzyko nawrotów oraz możliwość przejścia w postać przewlekłą.

Najczęściej uraz dotyczy stawu skokowego, kolanowego, nadgarstkowego oraz międzypaliczkowego, choć może wystąpić w każdym stawie. Ostateczny obraz kliniczny zależy od stopnia uszkodzenia więzadeł, współistniejących uszkodzeń torebki stawowej, chrząstki stawowej, a niekiedy także przyczepów kostnych.

 

Anatomia funkcjonalna i biomechanika skręcenia

Więzadła stawowe zbudowane są głównie z kolagenu typu I, który zapewnia wysoką wytrzymałość na rozciąganie i ogranicza niepożądane ruchy w stawie. Współpracują one z torebką stawową, ścięgnami i mięśniami w utrzymywaniu stabilności czynnej i biernej. W momencie nagłego przeciążenia dochodzi do przekroczenia elastyczności włókien kolagenowych, co prowadzi do mikrourazów, a następnie makrostrukturalnego uszkodzenia więzadeł.

Mechanizmy urazu różnią się w zależności od lokalizacji:

  • w stawie skokowym klasyczny mechanizm to supinacja i inwersja przy zablokowanym przodostopiu, co prowadzi do uszkodzenia kompleksu bocznego (głównie więzadła skokowo-strzałkowego przedniego — ATFL),
  • w kolanie często mamy do czynienia z rotacją uda przy ustabilizowanej stopie, skutkującą uszkodzeniem ACL (więzadło krzyżowe przednie, które stabilizuje kolano, zapobiega nadmiernemu przesuwaniu się piszczeli do przodu względem uda), MCL (więzadło poboczne przyśrodkowe, które stabilizuje kolano od strony przyśrodkowej, chroni przed koślawieniem stawu) lub obu jednocześnie,
  • w nadgarstku najczęściej występuje nadmierne zgięcie grzbietowe przy upadku na wyciągniętą dłoń.

Skręcenia dzieli się ze względu na stopień uszkodzenia na trzy główne kategorie:

  • I stopień (łagodny) – rozciągnięcie włókien więzadła bez jego zerwania. Objawy to niewielki obrzęk, niewielki ból, brak niestabilności. Funkcja stawu zwykle nie jest znacząco ograniczona.
  • II stopień (umiarkowany) – częściowe przerwanie włókien, z lokalnym krwawieniem i umiarkowanym obrzękiem. Pojawia się wyraźniejszy ból, niestabilność przy próbie obciążania, ograniczenie ruchomości.
  • III stopień (ciężki) – całkowite przerwanie więzadła, często z uszkodzeniem torebki stawowej i struktur towarzyszących. Charakteryzuje się znacznym bólem, masywnym obrzękiem, krwiakiem i brakiem stabilności stawu. Często wymaga leczenia operacyjnego.

 

Diagnostyka różnicowa i metody obrazowe w skręceniach stawów

Podstawą diagnostyki jest wywiad (czyli anamneza), w którym kluczowe znaczenie ma dokładny opis mechanizmu urazu, oraz badanie fizykalne z testami funkcjonalnymi. W zależności od lokalizacji stosuje się różne testy kliniczne, np. test szuflady przedniej w skręceniach stawu skokowego, test Lachmana lub Pivot Shift w kolanie, czy test Watsona w nadgarstku.

Badania obrazowe:

  • RTG – podstawowe w celu wykluczenia złamania awulsyjnego, podwichnięcia lub zwichnięcia. Nie ocenia tkanek miękkich.
  • USG – dostępne i szybkie narzędzie do oceny więzadeł powierzchownych, obecności płynu w stawie i krwiaków.
  • MRI – złoty standard w diagnostyce więzadeł i torebki stawowej, umożliwia ocenę chrząstki stawowej, struktur wewnątrzstawowych, uszkodzeń szpiku.
  • Artroskopia diagnostyczna – obecnie stosunkowo rzadko wykorzystywana, ale może być stosowana jednocześnie jako metoda leczenia operacyjnego.

Diagnostyka różnicowa powinna uwzględniać m.in. złamania śródstawowe, zwichnięcia, urazy łąkotek, naciągnięcia mięśni oraz uszkodzenia ścięgien.

 

 

Postępowanie terapeutyczne

W leczeniu skręceń należy wyróżnić trzy fazy: ostrego postępowania pourazowego, leczenia funkcjonalnego oraz rehabilitacji i powrotu do aktywności.

  1. Faza ostra (0–72h)
  • ochrona struktury, unikanie dalszych uszkodzeń,
  • uniesienie kończyny w celu zmniejszenia obrzęku,
  • unikanie leków przeciwzapalnych, które mogą hamować regenerację kolagenu,
  • kompresja stabilizująca i redukująca obrzęk,
  • edukacja pacjenta o charakterze urazu i znaczeniu aktywności.
    1. Leczenie zachowawcze

Większość skręceń I i II stopnia może być leczona zachowawczo. Wymaga to zastosowania ortezy lub tapingu, ograniczenia obciążania przez kilka dni, a następnie aktywnej mobilizacji. Farmakoterapia obejmuje środki przeciwbólowe (np. paracetamol, opioidy słabe) oraz w niektórych przypadkach niesteroidowe leki przeciwzapalne (czyli tzw. NLPZ).

  1. Leczenie operacyjne

Rozważane w przypadku:

  • skręceń III stopnia z potwierdzoną niestabilnością,
  • braku poprawy po leczeniu zachowawczym,
  • urazów wielowięzadłowych,
  • urazów z uszkodzeniem struktur towarzyszących (np. łąkotki, chrząstki, ścięgien).

Zabiegi operacyjne obejmują szycie więzadeł, rekonstrukcje z przeszczepem (np. ACL z przeszczepu własnego) lub stabilizacje torebkowe.

 

Rehabilitacja i profilaktyka powikłań

Fizjoterapia powinna być rozpoczęta jak najwcześniej nawet w fazie ostrej, w zakresie dozwolonym przez stan kliniczny. W późniejszych etapach stosuje się terapię manualną, ćwiczenia propriocepcji, trening neuromotoryczny oraz wzmacnianie mięśni stabilizujących dany staw.

Oczywiście czas powrotu do pełnej sprawności zależy od stopnia urazu, wieku pacjenta i obciążenia sportowego jednak szacuje się, że zazwyczaj jest to:

  • w przypadku urazu I stopnia – 1–2 tygodnie,
  • w przypadku urazu II stopnia – 3–6 tygodni,
  • w przypadku urazu III stopnia – 8–12 tygodni (często dłużej przy leczeniu operacyjnym).

Należy pamiętać, że brak rehabilitacji lub jej niedostosowanie do specyfiki urazu skutkuje przewlekłą niestabilnością stawu, tendencją do nawrotów oraz zwiększonym ryzykiem wczesnej choroby zwyrodnieniowej.

 

Powikłania i rokowanie

Do najczęstszych powikłań po skręceniu należą:

  • przewlekła niestabilność więzadłowa,
  • nawrotowe skręcenia,
  • zespoły bólowe pourazowe,
  • zespół ciasnoty przedziałów powięziowych (w ciężkich urazach),
  • uszkodzenia chrząstki i początek zmian zwyrodnieniowych.

Rokowanie w przypadku skręceń I i II stopnia przy prawidłowym leczeniu jest bardzo dobre. Natomiast w przypadku urazów III stopnia, rokowanie zależy od jakości rekonstrukcji i skuteczności fizjoterapii.

Skręcenie stawu to uraz wymagający precyzyjnej diagnostyki, indywidualnego podejścia terapeutycznego i odpowiednio dobranej rehabilitacji. Niezależnie od stopnia uszkodzenia, celem leczenia jest przywrócenie pełnej funkcji stawu, uniknięcie przewlekłej niestabilności i ograniczenie ryzyka wtórnych uszkodzeń. Na szczęście postęp w zakresie diagnostyki obrazowej i terapii czynnościowej pozwala dziś skutecznie prowadzić pacjenta od momentu urazu aż po bezpieczny powrót do aktywności fizycznej.

 

Uwaga,
informacje zawarte w tym artykule mają charakter ogólny i edukacyjny. Nie stanowią one porady medycznej i nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub innym specjalistą medycznym. W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących stanu zdrowia, zawsze należy skonsultować się z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.