Badanie z kontrastem – przeciwskazania i skutki uboczne

Czym jest kontrast i po co się go stosuje?

Kontrast, czyli fachowo środek kontrastujący (nazywany też środkiem cieniującym) jest substancją chemiczną, którą podaje się przed wykonaniem badania obrazowania (rezonansu magnetycznego, tomografu komputerowego, USG) żeby uwidocznić badany obszar. Obszarem tym może być konkretny narząd lub tkanka. Dla różnych technik badania obrazowania stosuje się różne środki kontrastujące. O tym czy będziemy mieć wykonane badanie z kontrastem czy bez decyduje podejmuje lekarz kierujący i ostatecznie radiolog. Zależy to przede wszystkim od rodzaju i celu badania.

Rodzaje kontrastów

Zawiesina soli baru, które podaje się doustnie, żeby otrzymać dokładniejsze badanie śluzówki przewodu pokarmowego
Związki jodu, które podaje się dożylnie, żeby zobaczyć dokładniejszy obraz naczyń krwionośnych i serca
Zawierające związki gadolinu, które podaje się dożylnie przed badaniem rezonansem magnetyczny

Nasz organizm najlepiej toleruje preparaty niskoosmolarne, czyli takie, które nie zawierają jodu. Niestety są one drogie dlatego zazwyczaj w państwowych placówkach zdrowia nie są one stosowane.

Po badaniu obrazowania z kontrastem lekarze zalecają picie dużych ilości wody gdyż środki cieniujące wydalane są z naszego organizmu wraz z moczem. Warto wiedzieć, że nie biorą one udziału w zachodzących w naszych organizmach przemianach metabolicznych.

Podczas badań rezonansem magnetycznym najczęściej używa się kontrastu zawierającego związki gadolinu. Wykorzystuje się je do lepszego uwidaczniania narządów, lokalizowania guzów nowotworowych, stanów zapalnych, a także obrazowania naczyń krwionośnych oraz blizn po uszkodzeniach tkanek. Warto jeszcze raz podkreślić fakt, że kontrast w badaniu rezonansem magnetycznym podaje się drogą iniekcji dożylnej, bezpośrednio przed jego wykonaniem.

Największą zaletą środków kontrastowych na bazie gadolinu jest ich większe bezpieczeństwo u chorych z niewydolnością nerek i chorobami tarczycy niż kontrastów stosowanych np. w tomografii komputerowej. Co więcej, efekty uboczne przy zastosowaniu tych środków kontrastujących występują stosunkowo rzadko i w zasadzie nigdy nie są poważne. Najczęstszymi spotykanymi reakcjami niepożądanymi są bóle i zawroty głowy oraz nudności, które mijają po krótkim czasie od jego podania.

Przeciwskazania do badań z kontrastem:

Alergia

Mimo iż, środku kontrastujące nie są szkodliwe dla naszego organizmu i stosunkowo szybko je wydalamy to jednak nie są one dla nas też obojętne. Co więcej, u niektórych osób kontrast może wywołać reakcje alergiczne, których objawy pojawiają się już 20 minut od momentu jego podania. Osobom, które mają skłonność do uczuleń przed przyjęciem kontrastu zaleca się wykonanie próby alergicznej.

Cukrzyca

Choroba ta nie jest przeciwskazaniem do wykonania badania jednak osoby, które na nią cierpią powinny to zgłosić lekarzowi. Może się bowiem okazać, że leki które przyjmują wchodzą w reakcję ze środkiem kontrastującym. Dzieje się tak na przykład w przypadku metforminie. W takim przypadku zazwyczaj lekarz zaleca odstawienie leku na dwie doby przed badaniem.

Upośledzona czynność nerek

Osoby cierpiące na upośledzoną czynność nerek przed badaniem z podaniem środka kontrastującego powinny zmierzyć poziom kreatyniny. Badanie to powinno się zrobić nie wcześniej niż 7 dni przed badaniem obrazowania. Natomiast osoby zdrowe powinny zmierzyć poziom kreatyniny maksymalnie 21 dni przed badaniem z podaniem środka kontrastującego.

Nadczynnością tarczycy

Osoby chore na nadczynność tarczycy koniecznie powinny zgłosić ten fakt lekarzowi. Żeby zawarty w środku cieniującym jod nie miał niekorzystnego wpływu na ich zdrowie podaje się wcześniej lek tyreostatyczny.

Ciąża i karmienie piersią

Kobietom w pierwszym trymestrze ciąży odradza się poddawaniu wszelkim procedurom medycznym, które nie są niezbędne w tym także badaniom obrazowania z kontrastem. Ponadto, ze względu na to, że substancje kontrastujące mogą zawierać w swoim składzie gadolin podanie kontrastu stosuje się jedynie w skrajnych sytuacjach. Warto bowiem wiedzieć, że gadolin jest metalem, który może przenikać przez łożysko i kumulować się w organizmie płodu, a tym samym negatywnie wpływać na jego rozwój. Jak już wspomnieliśmy środki kontrastujące z gadolinem stosowane są w badaniach rezonansu magnetycznego.

Jeżeli badanie obrazowania z kontrastem musi wykonać kobieta karmiąca piersią to przez 24 godziny od podania środka cieniującego nie powinna ona karmić.

Inne przeciwskazania

anemia sierpowata
astma i rozedma płuc
choroba Waldenstroma
drgawki o etiologii mózgowej
guz chromochłony
jaskra
nadciśnienie
odwodnienie znacznego stopnia
ostra i przewlekła niewydolność krążenia
ostry krwotok śródmózgowi
szpiczak
uczulenie na jod

Skutki uboczne podania kontrastu

Choć środki kontrastujące nie powinny mieć negatywnego wpływu na nasz organizm to bardzo rzadko zdarza się, że ich zastosowanie ma skutki uboczne. Można je podzielić na trzy różne poziomy:

łagodne - nudności, łagodne wymioty, pokrzywka, świąd, rumień, uczucie ciepła, niepokój, samoistnie ustępująca reakcja wazowagalna (czyli rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz zwolnienie częstości akcji serca)
umiarkowane - pokrzywka, skurcz oskrzeli, obrzęk twarzy/krtani, reakcja wazowagalna
poważne - wstrząs hipotensyjny, zatrzymanie oddechu, arytmia, zatrzymanie akcji serca

Warto wiedzieć, że European Society of Urogenital Radiology (ESUR) regularnie publikuje informacje o najnowszych wytycznych związanych ze stosowaniem środków kontrastujących. Piszą oni o nich na swoich stronach esur.org. Zachęcamy także do zapoznania się z treściami na temat przeciwskazań do stosowania środków kontrastujących jak również szczegółową listą możliwych skutków ubocznych po ich zastosowaniu na stronie inforadiologia.pl

Badanie obrazowania z podaniem kontrastu a alkohol

Ponieważ alkohol może prowadzić do odwodnienia organizmu, a to z kolei może mieć szkodliwy wpływ na funkcję nerek i wydalanie przez nie kontrastu, to zaleca się, żeby go nie spożywać na 24 godziny przed badaniem.