Atopowe zapalenie skóry - czym jest i jak je rozpoznać?

 

Atopowe zapalenie skóry (AZS), znane również jako egzema atopowa, to jedna z najczęstszych przewlekłych chorób zapalnych skóry. Szacuje się, że na całym świecie cierpi na nią od 15 do 20% dzieci oraz od 2 do 10% dorosłych. Choroba ta nie tylko wpływa na wygląd skóry, ale przede wszystkim na jakość życia pacjentów, powodując świąd, bezsenność, stres psychiczny i zwiększając ryzyko innych chorób alergicznych. Choć AZS nie jest chorobą zakaźną, jej skomplikowane mechanizmy i różnorodność objawów sprawiają, że stanowi wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i lekarzy.

 

DEFINICJA I ISTOTA CHOROBY

AZS jest przewlekłą, nawrotową, zapalną dermatozą o podłożu immunologicznym i genetycznym. To znaczy, że powstaje wskutek złożonych interakcji pomiędzy układem odpornościowym, środowiskiem a predyspozycjami genetycznymi.

Kluczową rolę odgrywa tu nieprawidłowość w barierze naskórkowej – skóra osób z AZS jest bardziej przepuszczalna, łatwiej traci wodę i gorzej chroni organizm przed czynnikami zewnętrznymi, takimi jak alergeny, mikroorganizmy czy zanieczyszczenia środowiska. W efekcie dochodzi do przewlekłego stanu zapalnego, który objawia się przede wszystkim zmianami skórnymi i uporczywym świądem.

 

KOGO DOTYCZY AZS?

Choroba najczęściej zaczyna się w dzieciństwie – u około 60% pacjentów pierwsze objawy występują przed ukończeniem 1. roku życia, a u 90% przed 5. rokiem życia. Część dzieci „wyrasta” z choroby, jednak u wielu dolegliwości powracają w wieku dorosłym. Co więcej, dorosłe postaci AZS bywają bardziej oporne na leczenie i mogą znacząco obniżać komfort życia.

Ciekawostką jest fakt, że częstość występowania AZS różni się w zależności od regionu świata. Na przykład w krajach wysoko rozwiniętych – zwłaszcza w Europie Północnej i w Stanach Zjednoczonych – notuje się więcej przypadków niż w rejonach wiejskich Azji czy Afryki. Jedna z hipotez, zwana hipotezą higieniczną, tłumaczy to mniejszą ekspozycją dzieci w krajach rozwiniętych na mikroorganizmy, co skutkuje nieprawidłowym „uczeniem się” układu odpornościowego.

 

OBJAWY KLINICZNE AZS

Objawy AZS mogą się różnić w zależności od wieku pacjenta, ale kilka elementów jest charakterystycznych niezależnie od grupy wiekowej.

 

1. Świąd – najbardziej dokuczliwy objaw

Świąd skóry jest objawem kardynalnym, czyli takim, który zawsze występuje w przebiegu AZS. Może być niezwykle uporczywy, prowadząc do drapania, a to z kolei powoduje uszkodzenie skóry, nadkażenia bakteryjne i dalsze nasilenie stanu zapalnego. Pacjenci często opisują tzw. „błędne koło świądu i drapania”.

Co istotne, świąd nasila się szczególnie w nocy, co prowadzi do problemów ze snem. Badania pokazują, że nawet 60% dzieci z AZS cierpi na przewlekłe zaburzenia snu, co może negatywnie wpływać na ich rozwój poznawczy i emocjonalny.

 

2. Zmiany skórne

Charakter zmian zależy od wieku:

  • Niemowlęta i małe dzieci – najczęściej pojawiają się rumieniowe, sączące się grudki i pęcherzyki na policzkach, czole, owłosionej skórze głowy, a także na kończynach.
  • Dzieci starsze – zmiany lokalizują się zwykle w zgięciach łokciowych i kolanowych, na szyi, nadgarstkach i kostkach. Skóra staje się sucha, pogrubiała, z widocznym rysunkiem skóry (lichenizacja).
  • Dorośli – zmiany mogą obejmować twarz, powieki, szyję, dłonie, a czasem większe powierzchnie ciała. Często występują tzw. wypryski przewlekłe, z nasilonym świądem i wtórnymi nadkażeniami.

 

3. Suchość skóry (kseroza)

Pacjenci z AZS mają naturalnie suchą, szorstką i łuszczącą się skórę, co wynika z defektu bariery naskórkowej i utraty lipidów ochronnych.

 

4. Inne objawy towarzyszące

  • skłonność do nadkażeń bakteryjnych (głównie przez Staphylococcus aureus),
  • częste zakażenia wirusowe skóry (np. opryszczka),
  • łamliwość i przebarwienia paznokci,
  • tzw. „biały dermografizm” – po potarciu skóry nie pojawia się typowe zaczerwienienie, lecz blady ślad.

 

DIAGNOSTYKA AZS

Nie istnieje jeden prosty test diagnostyczny na AZS. Rozpoznanie opiera się na obrazie klinicznym, wywiadzie i kryteriach diagnostycznych, np. kryteriach Hanifina i Rajki. Lekarz bierze pod uwagę m.in.:

  • obecność świądu,
  • typową lokalizację zmian,
  • przewlekły i nawrotowy przebieg,
  • występowanie chorób atopowych w rodzinie (np. astmy, alergicznego nieżytu nosa).

Badania dodatkowe, jak testy skórne czy poziom IgE, mogą wspierać diagnozę, ale nie są wystarczające same w sobie.

 

PATOGENEZA – CO DZIEJE SIĘ W ORGANIZMIE?

AZS to choroba wieloczynnikowa. Kluczowe mechanizmy obejmują:

  • defekt bariery naskórkowej – m.in. mutacje w genie filagryny, białka odpowiedzialnego za prawidłową strukturę skóry,
  • nadmierną aktywację układu immunologicznego – szczególnie limfocytów Th2, które produkują cytokiny nasilające stan zapalny,
  • czynników środowiskowych – alergeny pokarmowe, roztocza kurzu domowego, pyłki roślin, stres, zmiany klimatu, detergenty.

Warto wspomnieć, że u nawet 90% pacjentów z AZS stwierdza się skolonizowanie skóry przez bakterie Staphylococcus aureus, które dodatkowo podtrzymują stan zapalny.

 

AZS A INNE CHOROBY

AZS jest często częścią tzw. marszu atopowego – czyli sekwencji rozwoju chorób alergicznych u jednego pacjenta. Dzieci z AZS mają zwiększone ryzyko rozwoju astmy oskrzelowej, alergicznego nieżytu nosa czy alergii pokarmowych. Szacuje się, że:

  • ok. 30–50% dzieci z AZS rozwinie astmę,
  • u 35% rozwinie się alergiczny nieżyt nosa.

 

LECZENIE – JAK POMAGA MEDYCYNA?

AZS nie można „wyleczyć” w sensie całkowitego wyeliminowania choroby, ale możliwe jest skuteczne kontrolowanie objawów i poprawa jakości życia. Podstawowe elementy terapii to:

  1. Emolienty – preparaty nawilżające i natłuszczające, które odbudowują barierę skóry. Regularne stosowanie emolientów jest absolutną podstawą terapii.
  2. Leki przeciwzapalne – przede wszystkim glikokortykosteroidy miejscowe oraz inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus).
  3. Leczenie przeciwświądowe – czasem stosuje się leki przeciwhistaminowe, choć ich skuteczność w AZS bywa ograniczona.
  4. Fototerapia – naświetlania UVB lub UVA w bardziej opornych przypadkach.
  5. Leki biologiczne i immunosupresyjne – np. dupilumab, cyklosporyna – stosowane w ciężkich postaciach AZS.

 

PODSUMOWANIE

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła choroba zapalna, która dotyczy milionów osób na całym świecie. Jej głównymi objawami są uporczywy świąd, suchość skóry i charakterystyczne zmiany zapalne. Choć nie jest to choroba zakaźna ani śmiertelna, ma ogromny wpływ na jakość życia – zarówno fizyczną, jak i psychiczną. Zrozumienie mechanizmów choroby, nowoczesne metody leczenia i świadomość społeczna są kluczowe w poprawie funkcjonowania pacjentów.

Dzięki postępom w medycynie, w tym rozwojowi terapii biologicznych, perspektywy leczenia AZS są coraz lepsze. Jednak najważniejsze pozostaje jedno: systematyczna pielęgnacja skóry i holistyczne podejście do pacjenta.

 

 

Zapraszamy do kontaktu osoby dorosłe w podanych schorzeniach.
Numer kontaktowy: +48 12 340 24 10 lub  +48 573 805 345

Uwaga,
informacje zawarte w tym artykule mają charakter ogólny i edukacyjny. Nie stanowią one porady medycznej i nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub innym specjalistą medycznym. W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących stanu zdrowia, zawsze należy skonsultować się z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.