Miażdżyca – cichy wróg naszych tętnic

 

Miażdżyca (łac. atherosclerosis) to przewlekła choroba naczyń krwionośnych, która przez lata może rozwijać się w ukryciu, nie dając wyraźnych objawów. Jej istota polega na odkładaniu się w ścianach tętnic złogów tłuszczowych, cholesterolu, komórek zapalnych i innych substancji, które tworzą tzw. blaszki miażdżycowe. Z czasem prowadzi to do zwężenia światła naczyń, a w konsekwencji do niedokrwienia narządów.

Choć choroba ta kojarzona jest głównie z osobami starszymi, badania pokazują, że proces miażdżycowy może zaczynać się już w dzieciństwie. Współczesny styl życia – bogata w tłuszcze i cukry dieta, brak ruchu, stres – sprawia, że pierwsze zmiany w tętnicach mogą pojawiać się nawet u nastolatków.

 

DLACZEGO MIAŻDŻYCA JEST TAK NIEBEZPIECZNA?

Największym problemem jest to, że choroba przez długi czas rozwija się bezobjawowo. Pierwszym „widocznym” momentem jej istnienia może być dopiero zawał serca albo udar mózgu – czyli sytuacje zagrażające życiu. Dlatego miażdżyca nazywana bywa „cichym zabójcą”.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), choroby sercowo-naczyniowe są przyczyną prawie 18 milionów zgonów rocznie na świecie, a miażdżyca jest ich głównym podłożem. W Polsce, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, schorzenia te odpowiadają za ok. 43% wszystkich zgonów.

 

JAK POWSTAJE MIAŻDŻYCA?

Rozwój miażdżycy można porównać do „zatykania” rur w instalacji wodnej, z tą różnicą, że w naszym ciele konsekwencje są znacznie groźniejsze.

  1. Uszkodzenie śródbłonka
    Śródbłonek to cienka warstwa komórek wyściełająca wnętrze naczyń krwionośnych. Pełni on rolę ochronną, reguluje przepływ krwi i zapobiega przywieraniu komórek zapalnych. Uszkodzenie tej warstwy – spowodowane np. wysokim ciśnieniem, toksynami z dymu papierosowego, podwyższonym poziomem cholesterolu – jest pierwszym krokiem do rozwoju choroby.
  2. Odkładanie lipidów
    W miejscu uszkodzenia śródbłonka łatwiej gromadzą się lipoproteiny, zwłaszcza LDL („zły” cholesterol). Ulegają one utlenieniu, co wywołuje lokalną reakcję zapalną.
  3. Reakcja zapalna i powstawanie blaszki
    Do miejsca uszkodzenia napływają makrofagi – komórki układu odpornościowego. Pochłaniają one utleniony cholesterol, przekształcając się w tzw. komórki piankowate. Tworzy się naciek zapalny, a organizm „zabezpiecza” to miejsce poprzez odkładanie włóknistej tkanki. Powstaje blaszka miażdżycowa.
  4. Zwężenie i stwardnienie tętnicy
    Wraz z postępem choroby blaszka powiększa się, zwężając światło naczynia i zmniejszając przepływ krwi. Ściana tętnicy traci elastyczność – staje się twarda, krucha i podatna na pęknięcia.
  5. Pęknięcie blaszki i powstanie zakrzepu
    Najgroźniejszy moment to przerwanie ciągłości blaszki. Wówczas krew ma kontakt z jej wnętrzem, co aktywuje krzepnięcie. Powstający zakrzep może całkowicie zamknąć naczynie, prowadząc do zawału serca, udaru mózgu lub ostrego niedokrwienia kończyn.

 

CO ZWIĘKSZA SZANSE ROZWOJU MIAŻDŻYCY?

Miażdżyca nie wybiera losowo – istnieje wiele dobrze poznanych czynników ryzyka:

  1. Nadmierny poziom cholesterolu LDL i niski poziom HDL („dobrego” cholesterolu).
  2. Nadciśnienie tętnicze – stale uszkadza śródbłonek.
  3. Palenie papierosów – toksyny z dymu powodują stany zapalne w naczyniach.
  4. Cukrzyca i insulinooporność – zaburzają metabolizm lipidów.
  5. Otyłość i brak aktywności fizycznej – sprzyjają gromadzeniu tłuszczu.
  6. Dieta bogata w tłuszcze nasycone i cukry proste.
  7. Wiek – ryzyko rośnie po 45. roku życia u mężczyzn i po 55. roku życia u kobiet.
  8. Predyspozycje genetyczne – np. rodzinna hipercholesterolemia.

 

KIEDY POWINNA ZAPALIĆ SIĘ LAMPKA OSTRZEGAWCZA?

Przez wiele lat miażdżyca rozwija się bezobjawowo. Pierwsze symptomy pojawiają się dopiero, gdy zwężenie tętnicy przekracza 50–70% jej światła. Objawy zależą od lokalizacji zmian:

  • Tętnice wieńcowe – bóle w klatce piersiowej (dławica piersiowa), duszność, zawał serca.
  • Tętnice szyjne i mózgowe – zawroty głowy, przemijające zaburzenia mowy lub widzenia, udar mózgu.
  • Tętnice kończyn dolnych – chromanie przestankowe (ból nóg podczas chodzenia), owrzodzenia, martwica.
  • Tętnice nerkowe – nadciśnienie oporne na leczenie, niewydolność nerek.

 

DIAGNOSTYKA MIAŻDŻYCY

Miażdżyca jest chorobą podstępną – długo rozwija się w ciszy, a pierwsze badania wykonywane są często dopiero wtedy, gdy pojawiają się objawy niedokrwienia. Tymczasem wczesne wykrycie zmian w tętnicach pozwala zahamować postęp choroby i uniknąć zawału czy udaru. Diagnostyka obejmuje kilka etapów.

1. Wywiad lekarski i ocena czynników ryzyka

2. Badania laboratoryjne

  • Profil lipidowy – poziom cholesterolu całkowitego, LDL („zły” cholesterol), HDL („dobry” cholesterol) oraz trójglicerydów.
  • Glukoza na czczo / HbA1c – ocena gospodarki cukrowej, ponieważ cukrzyca przyspiesza rozwój miażdżycy.
  • Markery zapalne – np. CRP (białko C-reaktywne), które rośnie przy stanie zapalnym naczyń.

3. Badania obrazowe

To kluczowy etap w wykrywaniu zmian miażdżycowych:

  • USG dopplerowskie – bezbolesne badanie, które pokazuje, czy w tętnicach (np. szyjnych, kończyn dolnych) są zwężenia i jak wpływają one na przepływ krwi.
  • Tomografia komputerowa (angio-CT) – wykorzystuje kontrast i promieniowanie rentgenowskie, aby zobrazować naczynia z wysoką precyzją.
  • Rezonans magnetyczny (angio-MRI) – szczególnie przydatny w ocenie naczyń mózgowych i wieńcowych.
  • Koronarografia – badanie inwazyjne, w którym do tętnic wieńcowych wprowadza się cewnik i podaje kontrast, aby zobaczyć ewentualne zwężenia.

4. Badania czynnościowe serca

Stosuje się je, gdy podejrzewa się niedokrwienie:

  • Test wysiłkowy na bieżni lub cykloergometrze – wykazuje, czy serce podczas wysiłku otrzymuje odpowiednią ilość krwi.
  • Scyntygrafia perfuzyjna – ocenia ukrwienie mięśnia sercowego po wysiłku lub podaniu leków rozszerzających naczynia.

 

LECZENIE – JAK WALCZYĆ Z MIAŻDŻYCĄ?

1. Zmiana stylu życia

Podstawą jest modyfikacja czynników ryzyka:

  • Zdrowa dieta (tzw. dieta śródziemnomorska) bogata w warzywa, ryby, pełnoziarniste produkty.
  • Regularna aktywność fizyczna (minimum 150 minut tygodniowo).
  • Rzucenie palenia.
  • Kontrola masy ciała.

2. Farmakoterapia

Lekarz może zalecić:

  • Statyny – obniżają poziom cholesterolu LDL.
  • Leki przeciwpłytkowe (np. aspiryna) – zmniejszają ryzyko zakrzepów.
  • Leki na nadciśnienie i cukrzycę – kontrola chorób współistniejących.

3. Leczenie inwazyjne

W zaawansowanych przypadkach:

  • Angioplastyka z wszczepieniem stentu – poszerzenie zwężonego naczynia.
  • Pomostowanie aortalno-wieńcowe (bypass) – chirurgiczne ominięcie zwężonego miejsca.

 

PODSUMOWANIE

Miażdżyca to choroba podstępna, bo rozwija się powoli i często bezobjawowo, a jej pierwszym sygnałem może być dopiero zawał lub udar. Na szczęście wiele czynników ryzyka jest pod naszą kontrolą. Świadome wybory dotyczące diety, aktywności, unikania używek i regularnych badań mogą skutecznie zmniejszyć ryzyko zachorowania.

W erze, w której choroby sercowo-naczyniowe są główną przyczyną zgonów na świecie, profilaktyka miażdżycy jest nie tylko kwestią zdrowia, ale i życia.

 

Uwaga,
informacje zawarte w tym artykule mają charakter ogólny i edukacyjny. Nie stanowią one porady medycznej i nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub innym specjalistą medycznym. W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących stanu zdrowia, zawsze należy skonsultować się z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.