Światowy Dzień Cukrzycy - co warto wiedzieć o tej chorobie

Cukrzyca to choroba metaboliczna, której wpływ na zdrowie publiczne staje się coraz bardziej dotkliwy. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), liczba osób cierpiących na cukrzycę globalnie stale rośnie. W tym artykule przyjrzymy się przyczynom tego wzrostu, objawom cukrzycy, a także skoncentrujemy się na tym, jak zmiana stylu życia może pomóc w zarządzaniu i zapobieganiu tej chorobie.

Statystyki światowe i krajowe: Liczba osób cierpiących na cukrzycę stale rośnie na całym świecie. Według WHO, w 2022 roku około 422 milionów ludzi na świecie miało cukrzycę, a prognozy wskazują, że ta liczba będzie nadal rosnąć. Wzrost występowania jest zauważalny zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się.

CZYM JEST CUKRZYCA

Cukrzyca to choroba metaboliczna, której kluczowym elementem jest zwiększone stężenie glukozy we krwi, znane jako hiperglikemia. To schorzenie wynika z defektu w procesie wydzielania lub działania insuliny, hormonu wydzielanego przez komórki β trzustki. Insulina odgrywa kluczową rolę w regulowaniu poziomu glukozy we krwi, przekształcając ją w energię lub magazynując ją jako glikogen w wątrobie i mięśniach.

GŁÓWNE TYPY CUKRZYCY

1. CUKRZYCA TYPU 1.

Cukrzyca typu 1, zwana potocznie insulinozależną, wynika z autoimmunologicznego uszkodzenia komórek β trzustki, co w większości przypadków prowadzi do absolutnego niedoboru insuliny. W przypadku tej formy cukrzycy konieczne jest dostarczanie insuliny z zewnątrz, co sprawia, że nazywana jest cukrzycą insulinozależną. Proces ten zazwyczaj jest inicjowany przez działanie czynników wyzwalających, najczęściej środowiskowych, u osób mających predyspozycje genetyczne.

W przypadku choroby o podłożu autoimmunologicznym, ważną rolę odgrywają przeciwciała przeciwwyspowe, skierowane przeciwko różnym antygenom, czyli fragmentom komórek β trzustki, które są odpowiedzialne za produkcję insuliny. Interesujące jest to, że te przeciwciała mogą występować na wiele miesięcy, a nawet lat przed pojawieniem się pierwszych objawów cukrzycy. W tym okresie organizm stopniowo traci zdolność produkowania insuliny, co w końcu prowadzi do wyraźnego niedoboru tego hormonu.

Cukrzyca typu 1 często manifestuje się u dzieci i młodzieży oraz u osób poniżej 30. roku życia. Po ujawnieniu się choroby proces niszczenia komórek β trzustki może trwać przez pewien czas, prowadząc do stopniowego całkowitego zniszczenia tych komórek. W przypadku cukrzycy o podłożu autoimmunologicznym, która zaczyna się w wieku dorosłym, używa się określenia LADA (latent autoimmune diabetes of adults). Jest to forma cukrzycy typu 1 charakteryzująca się początkowym ukrytym okresem autoimmunizacji, który po pewnym czasie prowadzi do pełnowartościowej cukrzycy.

2. CUKRZYCA TYPU 2.

Cukrzyca typu 2 stanowi najczęstszą formę cukrzycy, odpowiadającą za około 80% przypadków. Choroba ta wynika z postępującego upośledzenia wydzielania insuliny w warunkach insulinooporności, co oznacza zmniejszoną wrażliwość tkanek na insulinę. Chociaż może mieć podłoże genetyczne, kluczową rolę w jej rozwoju pełnią czynniki środowiskowe. Obejmują one przede wszystkim otyłość, zwłaszcza brzuszną, oraz brak aktywności fizycznej.

Nadmiar tzw. tkanki tłuszczowej trzewnej wywiera znaczący wpływ na rozwój cukrzycy typu 2. Warto zauważyć, że nawet u osób, które nie spełniają kryteriów otyłości na podstawie wskaźnika masy ciała, nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicach jamy brzusznej może być istotnym czynnikiem ryzyka.

Cukrzyca typu 2 czasami jest określana jako insulinoniezależna, ponieważ na początku choroby pacjenci zazwyczaj nie potrzebują podawania insuliny. Leczenie tego typu cukrzycy opiera się głównie na modyfikacji stylu życia, obejmującej zmniejszenie masy ciała, zwiększoną aktywność fizyczną oraz stosowanie leków doustnych (najczęściej metforminy). Warto podkreślić, że wczesne rozpoznanie i skuteczna interwencja mogą przyczynić się do kontrolowania postępu choroby i zmniejszenia ryzyka powikłań.

3. INNE RODZAJE CUKRZYCY

Poza cukrzycą typu 1 i 2, stanowiącymi znaczącą większość, wyróżnia się też inne rodzaje zależne od innych czynników:

cukrzyca monogenowa - obejmująca defekty genetyczne komórek β trzustki np. cukrzyca typu dorosłego u ludzi młodych [MODY], utrwalona cukrzyca noworodkowa, cukrzyca mitochondrialna),
cukrzyca obejmująca defekty genetyczne działania insuliny, choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki, zaburzenia układu wewnątrzwydzielniczego np. zespół Cushinga, akromegalia, guz chromochłonny
cukrzyca wywołana przez leki (np. GKS) lub inne substancje chemiczne, zakażenia (np. różyczka wrodzona)
cukrzyca wywołana przez rzadkie postaci procesu immunologicznego
cukrzyca wywołana przez inne zespoły genetyczne np. zespoły Downa, Klinefeltera, Turnera
cukrzyca ciążowa, w której hiperglikemia pierwszy raz została zauważona podczas ciąży
hybrydowe postaci cukrzycy, czyli wolno rozwijającą się cukrzycę autoimmunologiczną u dorosłych (zamiast LADA) oraz cukrzycę typu 2 z tendencją do występowania ketozy

OBJAWY ORAZ DIAGNOZOWANIE CUKRZYCY

Objawy i diagnoza mogą różnić się w zależności od typu cukrzycy oraz stopnia jej zaawansowania. Często cukrzyca może przebiegać bezobjawowo i być wykrywana przypadkowo podczas badań przesiewowych. Bardziej charakterystyczne objawy dostrzega się dla cukrzycy typu 1 niż typu 2. Do typowych objawów cukrzycy należą: częste oddawanie dużych ilości moczu, wzmożone pragnienie, osłabienie, senność, a rzadziej chudnięcie.

Podstawowym badaniem przesiewowym stosowanym w diagnostyce cukrzycy jest pomiar stężenia glukozy we krwi, czyli glikemii.

Prawidłowe stężenie glukozy na czczo wynosi poniżej 5,6 mmol/l (100 mg/dl).
Jeśli wynik mieści się w zakresie 5,7–6,9 mmol/l (100–125 mg/dl), lekarz może zalecić doustny test tolerancji glukozy (OGTT).
Gdy glikemia na czczo wynosi 7,0 mmol/l (126 mg/dl) lub więcej, lekarz postawi rozpoznanie cukrzycy.

Doustny test tolerancji glukozy, zwany potocznie krzywą cukrową, jest kolejnym krokiem w diagnozie cukrzycy. Polega on na pobraniu krwi na czczo, a następnie na kolejnych badaniach po wypiciu 75 g glukozy rozpuszczonej w 300 ml wody i upływie 120 minut. Stężenie glukozy w pobranych próbkach krwi pozwala ocenić tolerancję organizmu na glukozę.

Ze względu na to, że cukrzyca często rozwija się bezobjawowo, zaleca się regularne przeprowadzanie badań przesiewowych, takich jak glikemia na czczo lub doustny test tolerancji glukozy (OGTT). Wskazane jest wykonywanie tych badań raz w roku w grupach o podwyższonym ryzyku rozwoju cukrzycy typu 2 oraz co trzy lata u wszystkich osób, które osiągnęły wiek 45 lat.

Nadmierna masa ciała, nadwaga (BMI 25–29,9 kg/m2) lub otyłość (BMI ≥30 kg/m2), oraz obwód talii przekraczający 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn,
Historia cukrzycy w rodzinie,
Brak aktywności fizycznej lub niewielka aktywność fizyczna,
Uprzednio zdiagnozowane zaburzenia w metabolizmie węglowodanów, takie jak nieprawidłowa tolerancja glukozy lub nieprawidłowa glikemia na czczo,
Przebyta cukrzyca w czasie ciąży,
Urodzenie dziecka o masie ciała przekraczającej 4 kg,
Wysokie ciśnienie krwi (≥140/90 mm Hg),
Nieprawidłowe wskaźniki lipidowe, obejmujące niski poziom cholesterolu HDL (<1,0 mmol/l lub 40 mg/dl) lub wysokie stężenie triglicerydów (>1,7 mmol/l lub 150 mg/dl),
Zespół policystycznych jajników,
Obecność miażdżycowej choroby układu krążenia,
Mukowiscydoza

LECZENIE CUKRZYCY

Terapia cukrzycy obejmuje nie tylko unormowanie poziomu glukozy we krwi, ale także działania prewencyjne w stosunku do ewentualnych powikłań.

W przypadku cukrzycy typu 1 kluczowym elementem leczenia jest stosowanie insuliny, zarówno w postaci ludzkiej insuliny o średnim czasie działania, jak i analogów insuliny o długotrwałym działaniu. W utrzymaniu właściwej glikemii kluczowe znaczenie ma samokontrola pacjenta, obejmująca regularne pomiaru stężenia cukru we krwi, systematyczne przyjmowanie insuliny, aktywność fizyczną dostosowaną do indywidualnych możliwości oraz zdrową, zbilansowaną dietę.

Leczenie cukrzycy typu 2 powinno być podejściem wieloaspektowym, z naciskiem na edukację pacjenta i jego aktywne zaangażowanie w proces leczenia. Specjaliści podkreślają wagę edukatorów diabetologicznych, którzy odgrywają kluczową rolę w wspieraniu pacjentów. Zmiana stylu życia jest nieodzowna, gdyż kontrola glikemii nie jest możliwa bez tego elementu. Dieta powinna być zgodna z zasadami zdrowego żywienia, a aktywność fizyczna dostosowana do indywidualnych możliwości pacjenta. Metformina, zmniejszająca insulinooporność, jest lekiem pierwszego wyboru w terapii cukrzycy typu 2. W przypadku braku spodziewanych efektów, można sięgnąć po inne opcje, takie jak pochodne sulfonylomocznika, akarboza, leki inkretynowe, inhibitory oraz pochodne tiazolidynodionu. W przypadku braku skuteczności tych opcji, wprowadza się terapię insulinową.