Osteoartoza, czyli choroba zwyrodnieniowa stawów

Osteoartroza, powszechnie znana jako choroba zwyrodnieniowa stawów, jest jednym z najpowszechniejszych schorzeń dotyczących układu ruchu. Jest to postępująca, przewlekła i nieodwracalna choroba, która rozwija się na skutek zaburzeń zarówno ilości, jak i jakości chrząstki stawowej, której zadaniem jest amortyzowanie ruchów stawów. Szacuje się, że w Polsce nawet 2 miliony osób zmaga się ze zwyrodnieniami stawów.

Zwyrodnienia stawów są spowodowane uszkodzeniem tkanek stawowych. Przyczyną tych uszkodzeń jest zazwyczaj nieprawidłowe obciążenie i zaburzenie struktury chrząstki stawowej. Zdrowy staw składa się z dwóch kości, których powierzchnie są skierowane ku sobie. Te powierzchnie są pokryte sprężystą chrząstką stawową, która działa jako amortyzator podczas ruchów stawowych. Cały ten układ otoczony jest elastyczną torebką stawową, której wewnętrzną stronę wyściela błona maziowa. Błona ta, wytwarza maź stawową - gęsty, lepki płyn, który działa jak smar dla stawu, ułatwiając jego ruchy. W przypadku zwyrodnienia wszystkie tkanki stawu ulegają uszkodzeniu. Początkowo chrząstka staje się obrzęknięta, a w miarę postępu choroby staje się cieńsza, twardsza i mniej elastyczna. Na kościach tworzących staw mogą powstawać torbiele kostne, a na granicy kości i chrząstki mogą pojawić się łagodne wyrośla zwane osteofitami. Torebka stawowa i otaczające ją więzadła tracą elastyczność i stają się grubsze. Stan zapalny w stawie może prowadzić do nagromadzenia płynu, czyli powstania wysięku.

Wyróżniamy dwie postacie zwyrodnienia stawów: pierwotną, która jest bardziej powszechna i nie ma jednoznacznie zidentyfikowanych przyczyn, choć jej występowanie zwiększa się wraz z wiekiem oraz wtórną - spowodowaną miejscowymi uszkodzeniami stawu, wrodzonymi wadami struktury stawowej lub ogólnoustrojowymi chorobami, takimi jak reumatoidalne zapalenie stawów, czy cukrzyca.

Najczęstszymi czynnikami prowadzącymi do rozwoju choroby zwyrodnieniowej są:

• Starszy wiek - wraz z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia zwyrodnienia stawów
• Nadwaga i otyłość - dodatkowe obciążenie na stawy spowodowane nadmierną wagą może przyspieszyć proces zwyrodnienia
• Uwarunkowane genetycznie zaburzenia struktury kolagenu - niektóre osoby mogą mieć wrodzone zaburzenia struktury kolagenu, który jest głównym składnikiem chrząstki stawowej. To predysponuje je do rozwoju zwyrodnienia stawów
• Przeciążenia mechaniczne - wykonywanie prac zawodowych, które wymagają częstego zginania kolan lub prowadzenie intensywnego treningu sportowego, może narazić stawy na przeciążenia mechaniczne, co zwiększa ryzyko zwyrodnienia
• Płeć żeńska - statystycznie kobiety są bardziej podatne na zwyrodnienie stawów w porównaniu do mężczyzn
• Zaburzenia czucia położenia kończyny - osoby z zaburzeniami czucia położenia kończyn, na przykład w wyniku neuropatii, mogą mieć większe ryzyko uszkodzenia stawów

• Współistniejące choroby ogólnoustrojowe - choroby takie jak RZS, dna moczanowa, cukrzyca mogą przyczynić się do rozwoju zwyrodnienia stawów

Wszystkie te czynniki mogą wpływać na proces zwyrodnienia stawów, jednak nie oznacza to, że każda osoba z narażeniem na te czynniki będzie miała zwyrodnienie stawów.

NAJCZĘSTSZE OBJAWY ZWYRODNIENIA STAWÓW

Zwyrodnienie stawów często rozpoczyna się między 40. a 60. rokiem życia i może dotyczyć jednego, kilku lub rzadziej wielu stawów. Na początku objawy występują tylko podczas ruchu, ale później mogą również pojawiać się w trakcie spoczynku i w nocy.  Charakterystycznym objawem jest ból, który jest mechaniczny i nasila się podczas ruchów stawu. Największe trudności pojawiają się przy rozpoczynaniu ruchu, na przykład wstając z krzesła czy rozpoczynając chód. Ból jest zazwyczaj odczuwany w zajętym stawie, ale czasami może promieniować i pojawiać się w innym miejscu (na przykład ból w pachwinie przy zwyrodnieniu stawu biodrowego). Ważne jest odróżnienie bólu zwyrodnieniowego od tzw. bólu zapalnego, który wskazuje na nasilenie choroby. Ból zapalny występuje również w spoczynku, nasila się w nocy i rano, często towarzyszy mu wysięk w stawie. Wymaga on dokładnej diagnozy i zróżnicowania od innych chorób stawów.

Kolejnym objawem jest sztywność, która często występuje rano po przebudzeniu i ustępuje zazwyczaj w ciągu kilku minut. Może również powtarzać się w ciągu dnia po okresach bezruchu (sztywność "startowa"). Zajęte stawy stopniowo tracą pełny zakres ruchu, co prowadzi do ograniczenia ruchomości. Na przykład, może pojawić się trudność z wyprostowaniem lub zgięciem kolana, odwiedzeniem nogi w stawie biodrowym. Może również wystąpić nagłe zablokowanie ruchu w stawie z powodu oderwanych fragmentów chrząstki lub wyrośli kostnych. Pogorszenie funkcjonowania dotkniętego stawu prowadzi do zaniku mięśni wokół niego i niesprawności. Często można odczuwać trzeszczenia w stawie podczas ruchu, spowodowane tarciem nierównych powierzchni stawowych o siebie.

Najczęstsze objawy choroby to:

• ból stawów
• sztywność stawów
• ograniczenie ruchomości stawów
• trzeszczenia podczas ruchów
• wysięk w stawie
• tkliwość palpacyjna stawu
• poszerzenie i zniekształcenie obrysów kostnych stawu

DIAGNOZOWANIE

Diagnoza choroby zwyrodnieniowej stawów opiera się na analizie jej objawów oraz charakterystycznych zmian widocznych na zdjęciach rentgenowskich. Na zdjęciach zazwyczaj dobrze widoczne są typowe nieprawidłowości takie, jak zwężenie szpary stawowej, torbiele zwyrodnieniowe, zagęszczenie kości bezpośrednio pod chrząstką oraz obecność osteofitów. W niektórych przypadkach konieczne mogą okazać się także badania dodatkowe, takie jak ultrasonografia (USG) stawów, tomografia komputerowa (CT) czy rezonans magnetyczny (MRI). Badania obrazowe oraz laboratoryjne wykonywane są celem wykluczenia innych chorób reumatologicznych oraz oceny bezpieczeństwa stosowanych leków. Jeśli u chorego występuje płyn w stawie, lekarz może również zdecydować się na wykonanie punkcji stawu w celu pobrania próbki tego płynu do badania.

JAK LECZYĆ ZWYRODNIENIA STAWÓW?

Leczenie zwyrodnienia stawów rozpoczyna się od stosowania metod zachowawczych, które obejmują terapię przeciwbólową, przeciwzapalną oraz utrzymanie jak największego zakresu ruchu. Leki przeciwbólowe z grupy paracetamolu są zazwyczaj pierwszym wyborem, ponieważ pomagają złagodzić nieprzyjemne objawy choroby i poprawić funkcjonowanie pacjenta. Leczenie farmakologiczne, oprócz leków przeciwbólowych, musi być również wsparte terapią fizyczną, która obejmuje regularną aktywność fizyczną, mającą na celu wzmocnienie mięśni wokół dotkniętych stawów oraz poprawę ich elastyczności. To pozwala zwiększyć zakres ruchu i zmniejszyć ból. W przypadku zaawansowanych zmian związanych z zwyrodnieniem stawów, często konieczne staje się stosowanie miejscowych zastrzyków z preparatów kwasu hialuronowego. Obecnie dostępne są również terapie regeneracyjne, takie jak terapia komórkami macierzystymi, które mają potencjał zatrzymania postępu choroby i poprawy stanu pacjenta.  W przypadkach, gdy powyższe metody leczenia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, a zmiany związane ze zwyrodnieniem stawów są zaawansowane, ostatecznym rozwiązaniem może być przeprowadzenie endoprotezoplastyki stawu.

Aby zapobiegać chorobie zwyrodnieniowej stawów, można podjąć następujące działania:

• Utrzymywanie prawidłowej masy ciała - redukcja nadwagi zmniejsza ryzyko wystąpienia schorzeń stawów, zwłaszcza w kończynach dolnych.
• Wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie - takie treningi poprawiają stabilizację stawów i płynność ruchu.
• Angażowanie się w aktywność fizyczną - warto wybierać sporty, które nie obciążają nadmiernie stawów, na przykład pływanie czy jazdę na rowerze.
• Ograniczanie narażenia na czynniki zawodowe - ważne jest zmienianie pozycji ciała podczas pracy oraz prawidłowe podnoszenie ciężkich przedmiotów, preferując pozycję kucania zamiast pochylania się.
• Korzystanie z akcesoriów poprawiających funkcjonowanie stawów, na przykład wkładek do butów, które mogą zapewnić lepsze wsparcie i amortyzację.
• Żywienie się dietą bogatą w składniki mineralne, takie jak wapń, oraz białko, zwłaszcza kolagen. Te substancje mogą wspomagać zdrowie stawów.

Przyjęcie tych środków może pomóc w ograniczeniu ryzyka wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów oraz utrzymaniu zdrowych stawów przez dłuższy czas.