Transplantacja - szansa na życie

Dokładnie 57 lat temu, 26 stycznia 1966 roku miał miejsce pierwszy w Polsce udany przeszczep nerki, zdarzenie to odbyło się w I Klinice Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie pod przewodnictwem profesora Jana Nielubowicza. W rocznicę tego wydarzenia od 2005 roku jest obchodzony Ogólnopolski Dzień Transplantacji, którego celem jest upowszechnienie idei i podnoszenie świadomości społeczeństwa w obszarze transplantologii. Obecnie w Polsce przeprowadza się około 2000 przeszczepów narządów rocznie, w tym najwięcej nerek, wątroby, serca i płuc, na świecie jest to około 200 000 tego typu zabiegów.

Transplantologia to dziedzina medycyny zajmująca się przeszczepami, czyli chirurgiczną procedurą przeniesienia tkanki lub narządu z jednego organizmu (dawcy) do drugiego (biorcy), w którym mogą one podjąć czynność. Pacjentami kwalifikowanymi do zabiegu są osoby z poważnymi i nieodwracalnymi uszkodzeniami narządów, czy to w wyniku wad wrodzonych, wyniszczającej choroby, czy też na skutek wypadku lub innego urazu. Dlatego też przeszczep jest metodą ratowania życia przy schyłkowej niewydolności organów, takich jak nerki, serce, wątroba, płuca, trzustka, jelita, stanowiąc często jedyną skuteczną formę terapii. Pierwsza transplantacja narządu na świecie została przeprowadzona już w 1905 roku przez austriackiego lekarza okulistę Eduarda Zirmę i obejmowała przeszczepienie rogówki.

Pierwsze przeszczepy na szerszą skalę miały miejsce w latach 50. i 60. XX wieku i niestety bardzo często nie przynosiły pozytywnych rezultatów, z uwagi na brak znajomości fizjologii układu odpornościowego i następującego wskutek tego natychmiastowego odrzucenia transplantu. Wszystkie nieudane próby pozwoliły jednak na rozwój metod transplantacji i zwiększenie szans na ich powodzenie w przyszłości. Stało się to w szczególności dzięki upowszechnienie leków immunosupresyjnych w latach 60. oraz rozwojowi technik typowania tkankowego i konserwacji farmakologicznej narządów, co zapewniło systematyczny i znaczący postęp w dziedzinie transplantologii.

RODZAJE TRANSPLANTACJI

Medycyna transplantologiczna ostatnimi czasy rozwija się bardzo prężnie, a wraz z nią naukowcy pracują nad, co raz nowszymi metodami na pozyskiwanie tkanek i narządów. Obecnie wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje transplantacji:

autotransplantacja, przeszczep autogeniczny – przeniesienie własnej tkanki lub narządu z jednego miejsca na drugie, czyli dawca jest jednocześnie jego biorcą. Przykładem takiej transplantacji może być pomostowanie aortalno-wieńcowe (by-pass), gdzie za pomocą pobranego naczynia dokonuje się ominięcia zwężonej na skutek miażdżycy tętnicy wieńcowej.
izotransplantacja, przeszczep izogeniczny – przeniesienie tkanki lub narządu między osobnikami identycznymi pod względem genetycznym, na przykład bliźniętami jednojajowymi
allotransplantacja, przeszczep allogeniczny lub homogeniczny – przeniesienie tkanki lub narządu między osobnikami tego samego gatunku, o podobnym, ale nie jednakowym genotypie, na przykład od człowieka do człowieka. Jest to najczęstszy typ wykonywanych przeszczepów na świecie
ksenotransplantacja, przeszczep ksenogeniczny lub heterogeniczny – przeniesienie tkanki lub narządu między osobnikami różnego gatunku, niestety wszystkie dotychczasowe próby takiej transplantacji nie przynosiły powodzenia w dłuższej perspektywie czasu, kończąc się nadostrymi odrzuceniami przeszczepionego narządu

TRANSPLANTACJA, KTO MOŻE BYĆ DAWCĄ

Przeszczepienie narządów bardzo często jest jedyną metodą leczenia i szansą na uratowanie życia drugiej osobie. Jeden dawca może ocalić lub przedłużyć życie nawet siedmiu osobom. Wykorzystywane w przeszczepach narządy w znacznej mierze pochodzą od dawców zmarłych. Niektóre z nich, np. nerki, czy fragmenty wątroby oraz tkanki, czyli szpik kostny można pobierać od dawców żywych, oczywiście za ich zgodą i pod warunkiem nie narażania ich życia na niebezpieczeństwo. W niektórych przypadkach, jeśli dawca nie jest spowinowacony lub spokrewniony w linii prostej z biorcą, na taki przeszczep zgodę musi wyrazić sąd. Dlatego odsetek tego typu pobrań wciąż jest niewielki.

Potencjalny dawca musi spełnić szereg kryteriów medycznych i laboratoryjnych. Możliwość przeszczepienia organów jest warunkowana wieloma czynnikami:

dawca musi być zdrowy i nie cierpieć na choroby, które mogłyby przeszkodzić w przeszczepie lub zwiększyć ryzyko dla pacjenta
dawca powinien być w odpowiednim wieku - narządy i tkanki od młodszych dawców są bardziej skuteczne i trwalsze po przeszczepie, jednak w tym przypadku istotny jest też pośrednio związany z wiekiem, rozmiar narządów
musi wystąpić tzw. zgodność tkankowa HLA - tkanki dawcy muszą mieć odpowiedni stopień zgodności antygenowej z tkankami biorcy, aby zminimalizować ryzyko odrzucenia przeszczepu
nie mogą wystąpić wykluczające się wzajemnie grupy krwi dawcy i biorcy w systemie AB0

Dodatkowo, w przypadku transplantacji od dawcy żywego, ważne jest także bezpieczeństwo samego dawcy, który przed przeszczepem musi przejść pozytywnie wszystkie badania laboratoryjne i obrazowe, aby upewnić się, że przeszczep nie zwiększa ryzyka dla jego zdrowia.

Określenie zgodności tkankowej HLA (ang. human leukocyte antigens) podczas procedury typowania tkankowego, jest jednym z warunków powodzenia przeszczepu. Istotne jest takie dobranie dawcy i biorcy, aby ich układ antygenów był, jak najbardziej podobny. Antygeny te znajdują się w białych ciałkach krwi i są różne dla każdego człowieka, z wyjątkiem bliźniaków jednojajowych. Wprowadzenie do organizmu tkanek i narządów o niezgodnym HLA, może spowodować, że organizm biorcy zacznie traktować przeszczepiony organ, jako zupełnie obce komórki i wyśle sygnał do atakowania go przez układ odpornościowy, co w konsekwencji spowoduje odrzucenie przeszczepu.

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, funkcjonuje zasada domniemanej zgody na pobranie organów. Jeżeli zmarły nie wyraził za życia sprzeciwu i nie ma go w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów wprowadzonym przez Poltransplant (zgłoszenie można zrobić osobiście, listownie lub przez formularz na stronie internetowej), zgoda rodziny na zakwalifikowanie takiej osoby, jako dawcy nie jest wymagana. Jednak w praktyce lekarze bardzo często rozmawiają i konsultują decyzję o pobraniu narządów z najbliższą rodziną zmarłego. Warto zauważyć, że leczenie transplantologiczne umożliwia powrót do zdrowia nawet 1,5 tysiącom Polaków w skali roku.