Reumatoidalne zapalenie stawów – przewlekła choroba autoimmunologiczna

Reumatoidalne zapalenie stawów, zwane kiedyś także artretyzmem i gośćcem, to układowa choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym i charakterze przewlekłym i postępującym. Jest najczęściej występującą chorobą zapalną stawów, dotykającą w szczególności kobiety, które chorują na nią trzykrotnie częściej, niż mężczyźni. Przy czym szczyt zachorowalności odnotowuje się między 35., a 60. rokiem życia. Dla RZS charakterystyczne są symetryczne zapalenia stawów, w szczególności rąk i nóg, które nieleczone prowadzić mogą nawet do inwalidztwa.

 

 

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą zapalną, której przebieg przeplata w sobie okresy remisji i ostrego nasilenia jej objawów. W chorobie tej, z nieznanych przyczyn organizm atakuje własne tkanki, co w konsekwencji powoduje stan zapalny i ich nieodwracalne niszczenie. Najczęściej dotknięte stanem zapalnym są małe i średnie stawy rąk i nóg, w tym także błony i kaletki maziowe oraz pochewki ścięgniste. Bez odpowiedniego leczenia, poza przewlekłym bólem, choroba doprowadzić może do znacznego ograniczenia ruchomości stawów i ich całkowitej degradacji, czego skutkami są przykurcze, duże deformacje, a nawet niepełnosprawność.

 

RZS przyczyny powstawania choroby

Przyczyny powstawania niestety nie są w pełni znane. Wymienia się jednak kilka czynników, które mogą mieć wpływ na rozwój RZS. W szczególności zwraca się uwagę na czynniki genetyczne i środowiskowe. Dużo bardziej (szacuje się, że nawet 5-krotnie) na rozwój choroby narażone są osoby, u których choroba ta występowała w bliskiej rodzinie, a także Ci, u których zdiagnozowano również inne choroby świadczące o nieprawidłowym działaniu systemu autoimmunologicznego. Na rozwój choroby ma także silny, bądź długotrwały stres oraz palenie papierosów, co więcej, u osób uzależnionych od nikotyny zaobserwowano też dużo cięższy przebieg samej choroby. Z uwagi na fakt, że dużo częściej chorują kobiety, dopatruje się związku powstawania choroby z płcią i ze zmianami hormonalnymi występującymi podczas ciąży i menopauzy. Podejrzewa się także, że niedoleczona i przebyta infekcja bakteryjna lub wirusowa może być inicjatorem odpowiedzi zapalnych stawów.

 

RZS objawy rozwoju choroby

Bardzo często pierwsze objawy rozwoju choroby są ignorowane i pomijane. Zdarza się, że mija wiele tygodni, a nawet miesięcy zanim chory zacznie szukać pomocy lekarskiej. Dużo rzadziej mamy do czynienia z nagłym rozwojem choroby postępującym w ciągu kilku, kilkunastu dni. Pierwsze objawy bardzo często przypominają zwykłą grypę, ogólne osłabienie, stan podgorączkowy, czy bóle mięśni.  Poza objawami ogólnymi, występują też objawy stawowe i pozastawowe.

 

OBJAWY STAWOWE

W reumatoidalnym zapaleniu stawów bardzo charakterystyczne jest to, że choroba atakuje te same stawy po obu stronach ciała jednocześnie. Chorzy zauważają u siebie symetryczne obrzęki, spowodowane rozrostem błony maziowej i wysiękiem płynu stawowego. Pierwsze dolegliwości bólowe obserwuje się w mniejszych stawach, głównie dłoni i stóp, później wraz z progresją choroby, dochodzi do zajęcia także większych stawów – kolanowych, biodrowych, łokciowych i ramiennych. Poza samym bólem, chorzy często doświadczają też uczucia sztywności, zwłaszcza tzw. sztywności porannej, występującej rano i mającej swoje podłoże w obrzękach i nadmiernej ilości nagromadzonego w stawach płynu. Często sztywność ta utrzymuje się powyżej jednej godziny od wstania z łóżka. Cierpiący na RZS obserwują też zwiększoną wrażliwość na ucisk, czego konsekwencją jest niemożność zaciśnięcia dłoni w pięść, czy chociażby odkręcenie słoika. W przypadku przewlekłej choroby bardzo często dochodzi do zwyrodnień stawów, ich zniekształcenia i znacznego zmniejszenia ruchomości wraz z utratą zdolności do ruchu w jego pełnym zakresie.

 

OBJAWY POZASTAWOWE

Reumatoidalne zapalenie stawów jest określne, jako choroba systemowa, w związku z tym w przebiegu schorzenia mogą wystąpić także inne choroby i objawy, nie tylko te obejmujące stawy.  Najczęściej wymienia się:

  • choroby układu krążenia, w tym predyspozycje do szybszego rozwoju miażdżycy
  • zapalenia naczyń krwionośnych, co może grozić niedokrwieniem narządów
  • zmniejszenie gęstości kości, ryzyko rozwoju osteoporozy
  • guzki reumatoidalne
  • osłabienie siły mięśni oraz zaniki mięśniowe
  • skłonności do zapalenia płuc, oskrzelików i opłucnej oraz włóknienia płuc
  • zespół suchego oka, a także zapalenia rogówki i twardówki
  • anemia, nieprawidłowe ilości leukocytów, bądź trombocytów
  • zwiększone ryzyko rozwoju chłoniaków
  • zapalenia nerek

 

RZS diagnoza i leczenie choroby

Diagnozą i leczeniem reumatoidalnego zapalenia stawów zajmuje się lekarz reumatolog. Do rozpoznania choroby wykorzystuje się kryteria EULAR (Europejskiej Ligi do Walki z Chorobami Reumatycznymi), które w skali punktowej wyglądają następująco (wynik sumaryczny powyżej 6 punktów stanowi o RZS):

ZAJĘCIE STAWÓW:

  • 1 duży staw – 0pkt
  • od 2 do 10 dużych stawów – 1pkt
  • od 1 do 3 małych stawów (z zajęciem lub bez zajęcia dużych stawów) – 2pkt
  • od 4 do 10 małych stawów (z zajęciem lub bez zajęcia dużych stawów) – 3pkt
  • powyżej 10 stawów (w tym co najmniej jeden mały staw) – 5pkt

TESTY SEROLOGICZNE:

  • RF i anty-CCP nieobecne – 0pkt
  • niski poziom RF lub anty-CCP – 2pkt
  • wysoki poziom RF lub anty-CCP – 3pkt

WSKAŹNIKI OSTREJ FAZY:

  • prawidłowe wartości CRP i OB – 0pkt
  • nieprawidłowe wartości CRP lub OB – 1pkt

CZAS TRWANIA ZAPALENIA STAWÓW:

< 6 tygodni – 0pkt

≥ 6 tygodni – 1pkt

 

Najważniejszymi badaniami laboratoryjnymi są oznaczenia czynnika reumatoidalnego RF, anty-CCP, CRP, OB. oraz morfologia krwi. W przypadku czynnika reumatoidalnego prawdopodobieństwo jego wystąpienia u chorych wynosi około 70-80%, stąd dodatkowo wykonuje się także oznaczenie przeciwciał przeciwcytrulinowych anty-CCP, które pojawia się jedynie u chorych na RZS. Badania morfologii krwi oraz określenie poziomu OB. i białka C-reaktywnego CRP pozwala ocenić obecność procesu zapalnego. Niestety same badania laboratoryjne często nie wystarczą. Konieczne jest też wykonanie badania RTG stawów, które pozwoli dostrzec ewentualne ubytki kostne i spadek gęstości kości wokół zajętego stawu oraz ocenić stopień zaawansowania deformacji, jeśli takie już występują. Kolejnym z badań obrazowych jest badanie USG najlepiej z oceną przepływu krwi, na jego podstawie lekarz stwierdzi obecność procesów zapalnych w błonie maziowej. W zależności od zaawansowania i postępujących zmian, lekarz może zlecić także wykonanie rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej.

Reumatoidalne zapalenie stawów jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, niestety oznacza to, że nie można jej w pełni wyleczyć. Jednak stosowanie się do zaleceń lekarza i przestrzeganie wdrożonego leczenia może spowolnić, a nawet zastopować rozwój choroby i znacząco złagodzić nieprzyjemne dolegliwości. Aktualne leczenie farmakologiczne obejmuje kilka grup leków, są to:

  • konwencjonalne leki syntetyczne, będące aktualnie podstawą w leczeniu RZS, w grupie tych leków znjadują się między innymi popularny metotreksat, sulfasalazyna, czy chydroksychlorochina
  • leki biologiczne, najnowocześniejsze leki na reumatoidalne zapalenia stawów, podawane dożylnie lub domięśniowo, skutecznie łagodzą objawy i zatrzymują proces niszczenia stawów, wśród tej grupy znajdują się inhibitory TNF, inhibitory Il-6, inhibitory limfocytów B i T.
  • glikokortykosteroidy, stosowane w początkowych fazach leczenia, gdy leki z innych grup nie mają jeszcze szansy zacząć działać, szybko łagodzą stany zapalne, jednak nie mogą być stosowane na dłuższą metę z uwagi na szereg działań niepożądanych
  • niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), działają wyłącznie objawowo, uśmierzając ból i działając na stan zapalny, jednak nie hamują rozwoju choroby, stąd często stosowane są, jako leki doraźne i wspomagające leczenie w przypadku nasilenia objawów bólowych. Do grupy tych leków należą: m.in. ibuprofen, ketoprofen i naproksen.